Wonen in ruimte en tijd

Ave Maria, Florida

Al enkele jaren denken we ook in Nederland na over woondomeinen die aantrekkelijk zijn voor specifieke doelgroepen. Het aantal voorbeelden is echter nog beperkt, terwijl de wens om te wonen in woonomgevingen die meer zijn toegesneden op wat we werkelijk willen sterk toeneemt. In het advies ‘Wonen in ruimte en tijd’  van de VROM-Raad uit juni 2009 ziet de raad op basis van de huidige sociaal-culturele ontwikkelingen een toenemende behoefte om te wonen met gelijkgestemden, al dan niet in privaat beheerde woondomeinen en een vraag naar wonen met meer comfort en gemak.
De VROM-Raad ziet in de sociaal-culturele ontwikkelingen een ondersteuning van zijn pleidooi om tot nieuwe ruimtelijke concepten te komen waarmee attractievere woon-, werk-, leer- en recreatieomgevingen kunnen worden gerealiseerd met een hogere ruimtelijke kwaliteit. Het gaat er de raad vooral om dat er veel intelligenter wordt nagedacht over alternatieve thematische combinaties van wonen, werken, vermaak en mobiliteit. […] In plaats van de één op één relatie tussen probleem en oplossing waarvan tot op heden sprake is, moeten overheden voortdurend alert zijn om bij het bouwen van woningen, het scheppen van werkgelegenheid, het creëren van nieuwe natuur en recreatievormen, nieuwe mogelijkheden te scheppen voor slimme combinaties. Daarvoor zijn nieuwe ruimtelijke concepten nodig. Hier ligt ook een ontwerpopgave voor architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten.

De raad constateert ook dat de huidige sociaal-culturele ontwikkelingen laten zien dat woonconsumenten niet alleen steeds kritischer kijken naar de hun geboden woonproducten, maar deze in toenemende mate ook zelf willen (mede)ontwikkelen. Daarmee wordt de simpele tweedeling markt - overheid doorbroken. Aan de ene kant willen burgers minder afhankelijk zijn van de overheid en kijken ze wat de markt op dat punt te bieden heeft. Aan de andere kant wensen ze niet aan de markt te worden overgeleverd als het gaat om de voorziening van zoiets essentieels als huisvesting of verzorging. Een woondomein als Sun City, met al haar vrijwilligers, laat al 50 jaar zien dat uit een dergelijke opvatting ook bijzondere woondomeinen kunnen ontstaan. Het succes van Sun City is juist die nadrukkelijke ineenvloeiing van overheid, ontwikkelaars, beheerders en burgers. De bewoners zijn het allemaal tegelijkertijd.

Opvallend is ook de constatering in ‘Wonen in ruimte en tijd’ dat onderzoek naar wonen lange tijd is gekenmerkt door een topdown benadering: een afstandelijke interpretatie van de stedelijke omgeving, waarin ‘gewone mensen’ ontbreken of slechts figureren als passieve deelnemers in door ‘hogerhand’ geleide processen. Recente stromingen in het onderzoek brengen hierin echter verandering. In deze nieuwe vormen van onderzoek verschuift de aandacht van de materiële fysieke omgeving naar de representatie, interpretatie, narratieve constructie en culturele definiëring van de ruimte. Termen als identiteit, branding, symboliek, discours, beleving en leefstijl staan dan vaak centraal. De woondomeinen in de VS zijn bij uitstek woongebieden waar deze elementen al sinds jaar en dag een plek hebben en waar dicht bij de bewoners staand, de drijfveren van burgers op sociaal, economisch of ruimtelijk vlak serieus een kans krijgen.